Çinin qara günü… – BOKSER ÜSYANI
Saleh və Harmonik Cəmiyyət Hərəkatı kimi də tanınan Boksçuların fəaliyyətləri 1898-ci ilin martında Çinin şərqindəki Şandun əyalətində başladı. Bu, əsasən hökumətin modernləşmə cəhdinin, özünü Gücləndirmə Hərəkatının uğursuzluğuna cavab idi. Almaniyanın Jiao Zhou bölgəsini işğalı və ingilislərin Veyhay şəhərini tutması kimi. Kənddə iğtişaşların ilk əlamətləri yerli məhkəmənin Roma Katolik hakimiyyətinə yerli məbədin kilsə kimi istifadə edilməsinə verilməsinin lehinə qərar çıxarmasından sonra yaranıb. Qərarın əleyhinə olaraq, Boksçu təşviqatçılarının başçılıq etdiyi kəndlilər kilsəyə hücum etdilər. 1900-cü ilin iyununda Boksçular İmperator Ordusunun hissələri ilə birlikdə Pekin və Tianjindəki xarici səfirliklərə hücum etməyə başladılar. Pekində Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa, Belçika, Hollandiya, Rusiya və Yaponiya səfirlikləri Qadağan olunmuş şəhərin yaxınlığındakı Leqasiya Məhəlləsində yerləşirdi…
İyunun 20-də kompleks mühasirəyə alındı və hücumlar başladı. Şəhərin hər tərəfində Almaniya səfiri Klemens fon Ketteler şəhərdən qaçmaq istəyərkən öldürüldü. Binada müdafiəyə Britaniya səfiri Klod M. Makdonald rəhbərlik edirdi. Onlar atıcı silahlar və köhnə topla döyüşərək Boksçuları uzaqlaşdırmağa müvəffəq oldular. Bu top ingilis lüləsi, italyan maşını, rus mərmiləri ilə atıldığı və amerikalılar tərəfindən xidmət edildiyi üçün “Beynəlxalq Silah” kimi tanınırdı. Boksçu təhlükəsi ilə mübarizə aparmaq üçün Avstriya-Macarıstan, Fransa, Almaniya, İtaliya, Yaponiya, Rusiya, Böyük Britaniya və ABŞ arasında ittifaq yaradıldı. İyunun 10-da Pekinə kömək etmək üçün Britaniya vitse-admiral Seymurun himayəsi altında Takou şəhərindən 2000 dəniz piyadasından ibarət beynəlxalq qüvvə göndərildi…
Nəticə, üsyanı dəstəkləyən on yüksək rütbəli liderin edam edilməsini və müharibə təzminatı olaraq 450.000.000 gümüş ödənilməsini tələb edən Boksçu Protokolu oldu. İmperator hökumətinin məğlubiyyəti Qing sülaləsini daha da zəiflətdi və 1912-ci ildə onun devrilməsinə yol açdı. Döyüşlərdə 18 722 çinli xristianla birlikdə 270 missioner öldürüldü. Müttəfiqlərin qələbəsi rusların Mançuriyanı işğal etməsi və almanların Tsingtaonu ələ keçirməsi ilə Çinin daha da bölünməsinə səbəb oldu…
Pərviz Əliyev, çinşünas
