Günəşi nə qədər tanıyırıq?

İnsan oğlu var olduğu gündən kainatı öyrənmiş və öyrəndiyi hər şey kainatın xariqüladə yaradılışını ortaya qoymuşdur. Elmi kəşflər də Rəbbimizin isim və sifətlərinə işıq tutmuş və Onu (c.c.) daha yaxşı tanımağımıza səbəb olmuşdur.

Canlı aləmi və Günəş

2019-cu ilin son ayında fəaliyyətə başlayan və dünyanın ən böyük Günəş teleskopu olan Daniel K. İnouye teleskopu Günəşin şəkillərini çəkməyə başladı. Çəkilən ilk şəkillər qısa bir vaxtda alimləri heyran qoydu. Çünki bu şəkillər keyfiyyət baxımından indiyə qədər mövcud olan bütün şəkillərdən daha yüksək idi və elm aləmi bu şəkillərin köməyi ilə Günəşin səthindəki hərəkətliliyi daha təfərrüatlı şəkildə müşahidə etmək imkanı əldə etdi. Əlbəttə ki, dünyadakı vulkan püskürmələrindən qat-qat böyük və güclü olan milyonlarla günəş partlayışının bu möhtəşəm mənzərəsi qarşısında heyran olmamaq mümkün deyildi.

Günəş qalaktikamızdakı yeri, böyüklüyü, quruluşu və s. kimi bir çox xüsusiyyətləri ilə Dünyamız üçün əvəzolunmaz bir mənbədir. 4,6 milyard il əvvəl canlıların ehtiyacı olan bu istilik və işıq mənbəyinin var edilməsi, əlbəttə ki, çox düşündürücüdür. Bu baxımdan, dünyadakı canlı aləminin bir səbəbi də Günəşlə bağlıdır. Əslində, Günəşi Günəş edən də elə budur. Yoxsa o, Süd Yolu qalaktikasındakı milyardlarla ulduzdan yalnız biridir.
Günəş olmasaydı, Rəbbimizin qoyduğu qanunlar çərçivəsində həyat da olmazdı. Məsələn, bitkilər olmazdı, çünki fotosintez üçün Günəşdən gələn enerjiyə ehtiyac var. Yağışlar olmazdı, çünki suyun havaya buxarlanması və sonra Dünyaya qayıtması üçün Günəş istiliyi lazımdır. Küləklər olmazdı, çünki havanın dövr etməsi atmosferdəki istilik fərqi nəticəsində meydana çıxır. Digər tərəfdən, fəsillərin və eyni zamanda bu kimi bir çox həyati əhəmiyyət kəsb edən hadisələrin də səbəbi elə Günəşdir.

Günəş və Günəş Sistemi

Günəşin Süd Yolu qalaktikasının mərkəzinə qədər olan məsafəsi 26 min işıq ili olduğu halda, planetimizə qədər olan məsafəsi 150 milyon km-dir. Bu məsafə isə işıq sürəti ilə 8 dəqiqə 31 saniyə deməkdir. Yəni, biz Günəşin həmişə 8 dəqiqə əvvəlki vəziyyətini görürük. Adi halda ağ rəngdə olan Günəş atmosferimizin təsiri ilə sarı rəngdə görünür. 91 % hidrogen, 8,9 % helium, 0,1 % karbon və azot kimi digər elementlərdən meydana gələn Günəş gecə açıq havada göy üzündə gördüyümüz ulduzlardan biridir. Günəş Dünyamıza görə nəhəng böyüklükdə olsa da, əslində kainata görə kiçik bir zərrədir.

Günəş Sistemi səkkiz planetdən, Ay kimi peyklərdən, həmçinin, sayısız-hesabsız asteroit və ulduzlardan ibarətdir. Günəş Sisteminin ən ağır və ən böyük hissəsi olan Günəş isə öz sistemindəki bütün planetlərdən 600 dəfə böyükdür. Günəş Sisteminin ümumi ağırlığının 99,8 %-ini təşkil edən Günəş çox böyük bir cazibə quvvəsinin meydana gəlməsinə səbəb olur və planetlərin öz ətrafında fırlanması üçün zəmin hazırlayır. Günəşin cazibə quvvəsi ilə planetlərin mərkəzdənqaçma qüvvəsi arasında ideal bir tarazlıq var. Çünki planetlərin fırlanma sürəti daha aşağı olsa idi, onlar sürətlə Günəşə doğru çəkilər və Günəş tərəfindən udulardılar.

Günəş səthinin temperaturu 5-6 min dərəcə, mərkəzinin temperaturu isə 15-16 milyon dərəcə olan nəhəng bir alov topudur. Nüvədən gələn istiliyin səbəb olduğu konvektiv hərəkətlər nəticəsində Günəşin içi necə həmişə hərəkət edirsə, çölü də elə həmişə hərəkət edir. Günəş bir “plazma şorbası” şəklində olduğu, mütəmadi olaraq partlayışlar baş verdiyi və daim hərəkət etdiyi üçün onun sabit bir temperaturu yoxdur. Digər tərəfdən, səthindəki maqnit sahəsinin müəyyən sahələrdə artması və ya azalması da temperaturun homogen şəkildə paylanmasına mane olur. Əslində, Günəş ləkəsi adı verilən tünd rəngli ləkələr də elə bu temperatur fərqindən irəli gəlir.

Günəşin hərəkətləri

“Günəş də (qüdrət əlamətlərimizdən biri kimi) özü üçün müəyyən olunmuş yerdə seyr edir” (Ya sin, 36/38).

Son əsrə qədər Günəşin Dünya ətrafında və ya Dünyanın Günəş ətrafında (Günəş sabit qalmaq şərti ilə) fırlandığını düşünürdülər. Halbuki, Qurani-Kərimdə də bəyan edildiyi kimi Günəş bir orbitdə hərəkət edir. Və Günəş öz ətrafında fırlanarkən saniyədə 220 km sürətlə Veqa ulduzuna doğru hərəkət edir. Buna görə də, Günəş qalaktika daxilindəki bir dövrəsini təqribən 230 milyon ildə tamamlayır. Günəş öz ətrafında orta hesabla 70 min km sürətlə fırlanır, ancaq plazma halında olduğu üçün fərqli sahələri fərqli sürətlərlə hərəkət edir. Ekvator bölgəsi bir dövrəsini 25 gündə tamamladığı halda, qütb bölgələri bir dövrəsini 35 gündə tamamlayır. Digər tərəfdən, Günəşin iç tərəfi çöl tərəfindən daha hərəkətlidir. Loran Gizonun rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu Günəşdəki seysmik səs dalğalarını araşdırmış və Günəşin nüvəsinin 3-4 dəfə daha sürətlə fırlandığını müəyyən etmişdir. Bundan başqa, Günəşin də Dünya kimi hərəkətdə olan maqnit şimal və cənub qütbləri var və bu qütblər 11 ildən bir yerini dəyişir.

Günəşdəki reaksiyalar

Günəşin mərkəzi cazibə qüvvəsi ilə əlaqədar güclü təzyiqə malikdir. Günəşdə nüvə sintezinin baş verməsinə səbəb də elə bu təzyiqdir. Günəşdə meydana gələn radioaktiv reaksiyalar nəticəsində istehsal edilən enerji bizə işıq və istilik şəklində gəlir. Saniyədə 564 milyon ton hidrogen heliuma çevrildiyi halda, təqribən 4,5 milyon ton maddə radiasiya şəklində kosmosa yayılır. Kosmosa yayılan bu enerjinin ancaq isə 2,2 milyardda biri Dünyaya çatır.

Fəlakət yerinə rəhmət

Nüvə partlayışları nəticəsində mütəmadi olaraq hərəkət edən Günəşin təqribən 1 milyon dərəcə temperatura malik tac təbəqəsindən (buna tac qatı da deyirlər) ayrılan zərrəciklər kosmosa yayılır. Bu yüklü zərrəciklər külək şəklində müxtəlif istiqamətlərdə saniyədə 400 metr sürətlə yayılır. Günəş Küləyi adlandırılan bu külək Dünyanın maqnit sahəsinə təsir etməklə yanaşı, atmosferin maqnitosfer qatında da fırtınalara səbəb olur.

“Göyü qorunmuş bir tavan şəklində yaratdıq. Onlar isə hələ də göydəki dəlillərimizdən üz çevirməkdədirlər” (Ənbiya, 21/32).
Rəbbimizin sonsuz rəhmətinin bir cilvəsi kimi Dünyamız maqnit bir qalxan tərəfindən qorunur. Dünyanın maqnit sahəsi Günəşdən gələn zərərli şüaları qütb bölgələrinə istiqamətləndirir. Dünyanın qütblərində “aura” deyilən mavi, qırmızı və yaşIl rəngli qütb işıqları Günəşdən gələn dalğaların atmosferimizə düşməsi nəticəsində meydana gəlir. Dünyanın maqnit cazibə sahəsi şimal və cənub qütblərinin sıfır nöqtələri olduğu üçün bu hadisə əksər hallarda qütblərdə baş verir. Çünki yüklü zərrəciklər əsasən bu nöqtələrdən atmosferə daxil olur.

İzaholunmaz qüvvə

1 milyon 300 min Dünya böyüklüyündə olan Günəş həm də nəhəng bir “nüvə reaktoru”dur. Günəşdəki radioaktif hadisələr elə dəqiq hesablarla baş verir ki, alimlər hələ də onların səbəb-nəticə əlaqələrini izah etməkdə çətinlik çəkirlər. Ona görə də, Rəbbimizin sonsuz elm, qüdrət və iradəsinə istinad etmədən müsbət yüklü dörd hidrogen atomunun bir araya gəlməsini və helium meydana gətirməsini izah etmək qeyri-mümkündür. Üstəlik, Günəşdəki radioaktif reaksiyalar zəncirvari şəkildə davam edir:
a) 1H + 1H → 2H + β+ + Ve
b) 2H + 1H → 3He + ϒ
c) 3He + 3He → 4He + 1H + 1H

Belə ki, əvvəlcə iki hidrogen (1H) birləşir, bir proton və bir neytrona malik deyterium (2H) vasitəsilə pozitron və enerji meydana gətirir. Deyteriumla reaksiyaya girən başqa bir hidrogenin köməyi ilə bir neytrona malik helium izotopu və qamma şüaları yaranır. Bu heliumun oxşar heliumlarla reaksiyası nəticəsində isə ikineytronlu helium və iki hidrojen atomu meydana gəlir. Bəs, deyteriumu bir arada tutan və iki ayrı atom nüvəsini bir-birinə yapışdıran qüvvə nədir? Zahiri baxımdan bu qüvvə “güclü nüvə qüvvəsi” adlandırılır. Nəzəri olaraq isə bu qüvvənin “pion” adlandırılan bir zərrəciyin protonlar arasındakı trayektoriyası nəticəsində ortaya çıxdığı irəli sürülür. Bu qüvvə kainatda müəyyən edilən ən böyük qüvvədir və cazibə qüvvəsindən 1036 dəfə güclüdür. Bu qüvvə sayəsində adi halda bir-birini çox böyük bir qüvvə ilə itələyən iki hidrogen nüvəsi bir-birinə yapışır. Əgər bu qüvvə indikindən daha zəif olsa idi, iki hidrojen nüvəsi bir arada olmaz, yan-yana gələn iki proton dərhal bir-birini itələyər və Günəşdəki nüvə reaksiyaları başlamamış bitərdi.

“Hər şey Onun yanında müəyyən bir ölçü ilədir” (Rad, 13/8).

Görəsən, güclü nüvə enerjisi və ya qüvvəsi bir az da güclü olsa idi, onda nə olardı? Astronomiya professoru Corc Qrinşteyn bu qüvvənin bir az da güclü olacağı təqdirdə mümkün olan ehtimalları belə izah edir: “Onda Günəş tamamilə dəyişərdi. Çünki Günəşdəki reaksiyaların ilk mərhələsi deyterium istehsalı yox, di-proton istehsalı olardı. Zəif nüvə qüvvəsi dövrədən çıxar və güclü nüvə qüvvəsi dövrəyə girərdi. Bu halda Günəş yanacağı çox güclü bir yanacağa çevrilər və nəticədə, Günəş (və ona bənzər bütün ulduzlar) bir neçə saniyə içində məhv olardı”.

Fraza jurnalı