İkinci dünya müharibəsindən bəri beynəlxalq aləmdə davam edən Qərb cəbhəsi ilə Rusiya arasındakı rəqabət Çinin iqtisadi yüksəlişi ilə fərqli istiqamətə doğru inkişaf edir. Demokratik ölkələrlə avtokratik tək adam rejimləri arasında rəqabət öz yerini “qlobal cənub”, yəni iqtisadi cəhətdən inkişaf etməkdə olan ölkələrlə, inkişaf etmiş iqtisadiyyatlar arasındakı münaqişəyə verir. Bunun izləri Yaponiyada keçirilən G-7 sammitində özünü göstərməyə başladı. ABŞ, İngiltərə, Fransa, İtaliya, Kanada, Almaniya və Yaponiyadan ibarət olan və bu yaxınlarda Avropa İttifaqını toplantılarına qatan G-7 Xirosima sammitində birdən-birə “böyüdü”. Sammitin ev sahibi Yaponiya tərəfindən sammitə Avstraliya, Braziliya, İndoneziya, Vyetnam, Hindistan, Polşa, Cənubi Koreya və Komor adaları, Sakit Okean Adaları Forumunu təmsil edən Kuk adaları da dəvət olunub…
G-7-nin bu sahəni genişləndirmək səyinin bir cəhətini iqtisadiyyatla izah etmək olar. 1980-ci ildə qlobal iqtisadiyyatın 70 faizinə nəzarət edən G-7-nin iqtisadi ölçüsü indi 44 faizə enib. Və bu eniş meylinin növbəti onilliklərdə də davam edəcəyi gözlənilir. G-7 gerilədikcə “qlobal cənub”un buraxdığı boşluq doldurulur. G-7-nin “izdihamlı sammit” toplantısının siyasi aspekti birbaşa beynəlxalq arenada qütbləşmə ilə bağlıdır. Rusiyanın Avropa qitəsində sayılan Ukraynaya təcavüzü və birbaşa ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Qərb cəbhəsinə meydan oxumasından sonra Çin də səfərbər oldu. Honq-Konqu ingilislərin əlindən alan Çin indi Tayvanın taleyini Honq-Konqla müqayisə edəcəyinə dair işarələr verməyə başlayıb…
Çin də indi böyük iqtisadi artımını siyasi arenaya köçürür. Pekin Afrikaya borc vermək və bunun müqabilində qara qitənin resurslarını istismar etməklə yanaşı, orada hərbi bazalar da əldə edir. Yaxın Şərq siyasətində “vasitəçilik” adı altında yavaş-yavaş təsirini artırır. O, “kəmər və yol” layihəsi ilə, strateji satınalmalar/icarələrlə Mərkəzi Asiya və Avropaya sızır. Qərb sıxışdırdıqca, Çin geri çəkilmir. Bu kontekstdə, Yaponiyada G-7 toplantısı davam edərkən, Çin lideri Si-nin beş Mərkəzi Asiya ölkəsinin liderləri ilə iki günlük zirvə görüşü Pekinin “Mən geri çəkilməyəcəyəm” mesajının bütün dünyada aydın şəkildə eşidilməsinə şərait yaratdı. ABŞ-ın bütün etirazlarına baxmayaraq, Suriya lideri Əsədin G-7 sammiti ilə eyni həftə baş tutan Ərəb Liqasının zirvə toplantısına dəvət edilməsi, Vaşinqtonun artıq söz sahibi ola bilməyəcəyinin ən mühüm göstəricisi idi…….
Çin/Rusiya oxuna qarşı ABŞ-ın Hindistanı Qərb cəbhəsinə çəkmək cəhdləri çox da ümid vermir. Qlobal Cənuba liderlik edən Hindistanın baş naziri Narendra Modi bunun əlaməti olaraq iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələri iqlim böhranı və müstəmləkəçilik dövründə etdiklərinin əvəzini ödəməyə çağırıb. Kartlar qlobal arenada yenidən paylanarkən, Türkiyə daxili məsələlərinə qərq olub. Hökumətin “tezliklə dünyanın ən yaxşı 10 iqtisadiyyatı arasında olacağıq” ritorikasının əksinə olaraq Türkiyə G-20-də yerini iqtisadi cəhətdən deyil, siyasi cəhətdən qoruyub saxlaya bilir. (İranın ümumi daxili məhsulu Türkiyəni üstələdi. İran iqtisadi cəhətdən G-20-yə daxil olarkən, Türkiyə 21-ci yerə düşdü). Bazar günü keçiriləcək prezident seçkiləri bu baxımdan əlamətdar hadisədir…
Pərviz Əliyev, politoloq
