Azərbaycanda məşğulluq və əmək haqqı artımı: dövlət sektorunda üstünlük var
2024-cü il iyunun 1-nə Azərbaycanın əmək qabiliyyətli xeyli sayda fəhlə iqtisadiyyata fəal töhfə verib ki, onların ümumi sayı 1749,4 min nəfər təşkil edib. Dövlət Statistika Komitəsi xəbər verir ki, onlardan 893,1 min nəfəri dövlət sektorunda, 856,3 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərib ki, bu da ölkədə məşğulluğun tarazlı mənzərəsini nümayiş etdirir.
Əmək haqqı alanların müxtəlif sektorlar üzrə bölgüsü iqtisadi məşğulluğun müxtəlifliyini nümayiş etdirir. İşçi qüvvəsinin 18,9 faizini işə götürən təhsil liderlik edir, ardınca 18,6 faizlə ticarət və avtomobil təmiri xidmətləri gəlir. Sənaye sektoru 12,8 faiz, səhiyyə və sosial xidmətlər isə 8,4 faiz təşkil edir. Tikinti və dövlət idarəçiliyi, müdafiə və sosial təminatla yanaşı, işçi qüvvəsinin müvafiq olaraq 6,8 və 6,4 faizini təşkil edir. Bundan əlavə, daşıma və saxlama 4,3 faiz, peşə, elmi və texniki fəaliyyət isə 3,8 faiz təşkil edir.
Əmək haqqı artımı
2024-cü ilin yanvar-may aylarında Azərbaycan iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əmək haqqı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 9,4 faiz artaraq 1003,3 manat təşkil edib. Bu əmək haqqı artımı ölkənin artan iqtisadi fəallığını və ixtisaslı işçi qüvvəsinə artan tələbatı əks etdirir.
Ən yüksək orta aylıq nominal əmək haqqı mədənçıxarma, maliyyə və sığorta fəaliyyəti, informasiya və rabitə, peşə, elmi və texniki fəaliyyət, nəqliyyat və anbar təsərrüfatı sahələrində qeydə alınıb. Bu sektorlar nəinki daha yüksək əmək haqqı təklif edir, həm də iqtisadi inkişafın və investisiyaların ən çox təzahür etdiyi sahələrdir.
Dövlət sektorunda məşğulluğun üstünlüyü
Məşğulluqda dövlət sektorunun əhəmiyyətli payı iqtisadi fəallığın stimullaşdırılmasında və əmək bazarında sabitliyin təmin edilməsində hökumətin rolunu vurğulayır. İşçi qüvvəsinin təqribən yarısı dövlət orqanlarında çalışdığına görə hökumət müxtəlif sektorlarda, xüsusən də təhsil və dövlət idarəçiliyində əsas rol oynamağa davam edir.
Reallıqlar: Azərbaycan iş yerlərinin yaradılması səylərinə baxmayaraq məşğulluq problemi ilə üzləşir
Son 7 ildə Azərbaycanda işləyənlərin sayında qorxulu azalma müşahidə olunub: rəsmi statistika 150,6 min işçinin azaldığını göstərir. Bu tendensiya hökumətin 2025-ci ilə qədər məşğulluğu 2,35 milyona çatdırmaq üçün iddialı planı ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir.
2017-ci ilin dekabrında o vaxt əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri postunu tutan Səlim Müslümov azərbaycanlı gənclərin məşğulluğu ilə bağlı yarana biləcək problemlər barədə xəbərdarlıq etmişdi. “Əmək bazarı: islahatlar, çağırışlar və perspektivlər” mövzusunda keçirilən konfransda çıxış edən S.Müslümov qarşıda duran problemləri vurğulayıb. “2025-ci ilə qədər Azərbaycanda gənclərin məşğulluğu ilə bağlı problemlər yarana bilər”, deyə bildirib.
S.Müslümov bu problemin həlli üçün daha çox iş yerlərinin açılmasının vacibliyini vurğulayıb. 2003-2017-ci illər ərzində Azərbaycanda 1,9 milyon yeni iş yeri açılıb ki, bunun da 1,4 milyonu və ya 74 faizi daimidir. Perspektivdə 2025-ci ilə qədər daha 450 min yeni iş yerinin açılması planlaşdırılır ki, bu da ildə orta hesabla 50 min iş yeri təşkil edəcək.
Lakin demoqrafik təzyiq fonunda bu səylər qeyri-kafi görünür. 2017-2025-ci illər arasında 18 yaşına çatan gənclərin sayının yaradılan yeni iş yerlərinin sayından 2,5 dəfə çox olacağı proqnozlaşdırılır. “2025-ci ilə qədər hər il 125,2 min insan 18 yaşına çatacaq. Bu müddət ərzində orta hesabla 100 000 Gənc İlk dəfə olaraq hər il işə qəbul olunacaq”, – deyə Müslümov qeyd edib.
Əmək qabiliyyətli gənclərin nisbətinin artması problemi daha da gücləndirir. 2000-2017-ci illərdə əmək qabiliyyətli əhali arasında gənclərin xüsusi çəkisi 59,5%-dən 68,4%-ə yüksəlib. Hökumətin səylərinə baxmayaraq, Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatları göstərir ki, iş yerlərinin yaradılması işçi qüvvəsinin artımı ilə ayaqlaşmır, xüsusilə gənclərin məşğulluq problemlərini kəskinləşdirir.
Gizli Böhran: Gənclərin İşsizlik Probleminin Cəmiyyətə və İqtisadiyyata Təsiri
Gənclər arasında işsizlik həm fərdlər, həm də cəmiyyət üçün geniş yayılmış nəticələrə malik ciddi bir problem olaraq ortaya çıxır. Bu problemin gənclərə dərhal təsiri, gəlirin azalması və iş fəaliyyətləri boyunca həyat səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə aydın görünür. Bu məsələ maliyyə çətinliklərindən kənara çıxır, iş təcrübəsinin olmaması səbəbindən bacarıqların və peşəkar kvalifikasiyaların pisləşməsinə, həyat məmnuniyyətsizliyinə və geniş yayılmış bir dəyərsizlik hissinə səbəb olur.
Cəmiyyət üçün təsirləri də bir o qədər ağırdır. Gənclər arasında işsizlik, tez-tez sosial təcrid və məyusluğa gətirib çıxarır ki, bu da antisocial davranış şəklində təzahür edə bilər. Maliyyə sabitliyinin olmaması, gənclərin ailə qurmağı təxirə salmasına və ya ümumiyyətlə bundan imtina etməsinə səbəb olduğu üçün doğum nisbətlərinin azalmasına səbəb olur.
Gənclərin işsizliyinin iqtisadi nəticələri də əhəmiyyətli və çoxşaxəlidir. İnsan kapitalının itirilməsi iqtisadi artımı boğur, sosial gərginlik və cinayətkarlığın artması isə sosial təminat sisteminə yükü artırır. Uzun müddətdə bu məsələ qlobal miqyasda iqtisadiyyatların təməl sabitliyini və potensialını zəiflədir, yeniliyi və irəliləyişi çətinləşdirir.
Məşğulluq fərqinin həlli iş yerlərinin yaradılmasından daha çox şey tələb edir. Bunun üçün iş axtaran gənclərin sayını davamlı şəkildə mənimsəyə bilən sektorlara strateji planlaşdırma və investisiya tələb olunur. Hökumətin məşğulluq hədəflərinə çatmaqda mövcud çatışmazlığı daha möhkəm və şaxələndirilmiş iqtisadi strategiyaya ehtiyac olduğunu göstərir.
Azərbaycan 2025-ci ilə yaxınlaşdıqca diqqət gənclərin bacarıq və istəkləri ilə iş yerlərinin yaradılmasına uyğun gələn innovativ həllərə yönəlməlidir. Bura sahibkarlığın təşviqi, bacarıqların hazırlanmasının təkmilləşdirilməsi və yüksək inkişaf edən sənaye sahələrinə investisiyaların cəlb edilməsi daxildir. Belə tədbirlər olmasa, əmək bazarı ilə işçi qüvvəsi arasında uyğunsuzluqlar ölkənin iqtisadi tərəqqisinə və sosial sabitliyə mane olmaqda davam edə bilər.(Turan)
