İranda genişmiqyaslı etirazlar fonunda İslam Respublikası əsas müttəfiqlərindən birini – Çini itirir. Son illərdə İran Çinə üz tutdu. İki ölkə 27 mart 2021-ci ildə 25 illik əməkdaşlıq sazişi imzalayıb, İran isə 2022-ci ilin sentyabrında Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının daimi üzvü olmaq üçün anlaşma memorandumu imzalayıb. Bu, ikitərəfli yaxınlaşmaya işarə kimi görünsə də, İran hökuməti müqavilələrdən nəzərəçarpacaq iqtisadi mənfəət əldə etməmişdir. İkitərəfli iqtisadi sövdələşmələr niyə həyata keçirilmir..? İki məsələ İranı cəlbedici olmayan investisiya tərəfdaşına çevirdi. Onun (Şimali Koreya ilə birlikdə) Maliyyə Fəaliyyəti İşçi Qrupunun (FATF) qara siyahısında olması və müzakirəçilərinin İranın nüvə sazişini, Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planını (JCPOA) xilas edə bilməməsi (İbrahim Rəisinin rəhbərliyi altında). İran rəsmiləri Çini ABŞ sanksiyaları qarşısında İrana iqtisadi həyat xətti verə biləcək yeganə JCPOA üzvü hesab edir, lakin Çin İrandan uzaqlaşaraq İranın düşməni Səudiyyə Ərəbistanına doğru irəliləyir…
Çinin İrana qarşı yeni mövqeyi daxili reaksiyalara səbəb oldu. İranın Arman Daily qəzeti birinci səhifədə Tayvanın müstəqilliyini dəstəkləyən məqalə, İranın digər qəzetləri isə Çin əleyhinə məqalələr dərc edib. Bəzi iranlılar sosial şəbəkələrdə narazılıqlarını ifadə ediblər. Bir sıra nəşrlər yazıb ki, Çin hökuməti üzr istəməkdən imtina etdiyinə görə Tehran Tayvanın müstəqilliyini dəstəkləyərək qisas ala bilər. Görünən odur ki, Mahsa Aminin polis nəzarətində ölməsi ilə bağlı ölkədə geniş yayılmış etirazlar, eləcə də iqtisadi sanksiyalar İranın qlobal zəiflik mövqeyinə səbəb olur. İran hökuməti 1979-cu ildə İran inqilabından sonra heç vaxt bu qədər təcrid olmamışdı…
Çinin 25 illik iqtisadi razılaşmadan çox az faydası var və indi o, tərəfdaşının qeyri-sabit vəziyyətinə baxır və münasibətlərin qısa müddətdə xilas ediləcəyinə az ümid edir. İranda bəzilərinin inqilab adlandırdığı daxili etirazlar İran və Çin və Rusiya kimi müttəfiqləri arasında gələcək münasibətlərə təsir edə bilər. Öz daxili problemləri olan Çin açıq şəkildə ərəb körfəzi ölkələrinin İrandan gözləniləndən daha çox təklif etdiyini görür.
Vaşinqtonun ərəb müttəfiqləri ilə daha sıx əlaqələr Çinə də fayda verə bilər. Bundan əlavə, Vaşinqton və Pekin arasında son vaxtlar müsbət diplomatik mübadilələr çinlilərin Tehranı qeyd-şərtsiz dəstəkləməklə Vaşinqtonu tamamilə özündən uzaqlaşdırmaq riski ilə üzləşəcəyini ehtimal etmir. Son nəticə ondan ibarətdir ki, İran artıq Pekini möhkəm müttəfiq hesab edə bilməz…
Pərviz Əliyev, çinşünas
