Faydalı yağışlar: Xəzər dənizinin səviyyəsi yüksəlir
Uzun illərdir Xəzər dənizinin səviyyəsinin azalması həm hidroloqların, həm də geniş ictimaiyyətin ciddi narahatlığına səbəb olub. Azərbaycanda dəniz səthinin xeyli azalması Sumqayıtda və Bakı Dəniz Bulvarı boyunca dənizin dayazlaşması ilə özünü büruzə verirdi. Lakin son vaxtlar hava şəraiti yeni ümidlər yaradıb.
Ötən ilin payızında və 2024-cü ilin yazında bütün Xəzəryanı ölkələrdə yağıntı miqdarının çoxalması müşahidə olunub. Türkmənistan, Qazaxıstan və Dağıstanın digər doqquz çayı ilə birlikdə Volqa, Ural və Kür çayları Xəzər dənizinə tökülür, bu da dəniz suyunun səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Rusiya KİV-lərinin aprel ayında yaydığı məlumatlarda Jiquli su anbarında su səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığı, Tolyatti yaxınlığındakı şəhərətrafı evlər üçün təhlükə yaradan səviyyəyə çatdığı deyilirdi.
Tolyatti İxtisaslaşmış Hidrometeorologiya Observatoriyasının rəisi Natalya Krılova apreldə belə deyib: “Hazırda Volqada suyun səviyyəsi 28-29 metrdir, lakin ayın sonuna qədər 35-36 metrə yüksələcək”.
Eynilə, Orenburq yaxınlığında Ural çayında suyun səviyyəsi rekord həddə çatıb. Aprelin 10-da qubernatorun mətbuat xidməti bildirib ki, bir gün ərzində suyun səviyyəsi 44 santimetr yüksələrək, tarixdə ən yüksək səviyyəyə – 1022 santimetrə çatıb. Orenburq meri qeyd edib ki, su səviyyəsinin bütün kritik göstəriciləri aşılıb, çayın səviyyəsi isə 930 santimetrlik təhlükəli həddi keçib.
Azərbaycanın Salyan rayonunda aprelin ortalarında Kür çayında suyun səviyyəsi 1,5 metrə qədər yüksəlib, bu da davamlı yağışlı hava şəraiti ilə izah olunur. Bu tendensiya davam edib və aprelin ortalarından mayın ortalarına qədər dağlıq rayonlarda güclü yağışlar və hətta qar yağışı müşahidə olunub. Nəticədə, yaxın aylarda Kür çayında su səviyyəsinin daha da artacağı gözlənilir.
Bu hidroloji dəyişikliklər Xəzər dənizində suyun səviyyəsinin nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasına gətirib çıxarıb. Qazaxıstanda – Aktauda hər gün dəniz səviyyəsini ölçən yerli sakin 10-15 santimetrlik artım olduğunu bildirib. Bəzi skeptiklər bu artımın güclü küləklərlə əlaqədar baş verən müvəqqəti effekt olduğunu iddia etdikləri halda, ekspertlər daha ciddi tendensiya görürlər.
Qazaxıstanlı alim Nurlan Munbayev iddia edir ki, Rusiyadan ciddi su axını Xəzər dənizinin səviyyəsinin artmasına səbəb ola bilər. “Ural çayının səviyyəsi 9-11 metr yüksəlsə, bu, Xəzər dənizinin səviyyəsinin artmasına gətirib çıxara bilər, belə ki, Ural onun şimal hissəsinə, Atırau körfəzinə tökülür. Xəzər dənizinin səth sahəsinin böyük olduğunu nəzərə alaraq, bu əlavə su həcmi dəniz səviyyəsinin 2-3 metr yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər”, deyə Munbayev bildirib.
Xəzər dənizinin səviyyəsinin bu potensial artımı regiona çox ehtiyacı olan nəfəsi aldırır. Xəzər dünyada ən böyük qapalı daxili su hövzəsi olduğu üçün onun vəziyyəti ətrafdakı ekosistemlər və sahilyanı dövlətlərin iqtisadiyyatı üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Bu yaxınlarda yağan yağışlar və çay axınlarının sonrakı artımı uzun illərdir davam edən narahatedici azalmadan sonra müsbət dönüş nöqtəsi ola və Xəzər regionunda ümidləri bərpa edə bilər.
Kamal Əli
Ekspert, şərhçi
