Türkiyə Ukraynada savaşa son qoymaq istəyir, o bunu necə edəcək? - Atlantik Şurası

Türkiyə Ukraynada müharibəyə son qoymaq istəyir və ola bilər ki, bunu necə edəcəyinə dair bir düstur var.

Qaynarinfo xəbər verir ki, Atlantik Şuranın fikrincə, Ukraynadakı müharibə regional mənzərəyə təsir göstərə bilər. Bu, qonşu Türkiyə üçün kritikdir, ona görə də atəşkəs və müharibədən sonrakı razılaşmanın formalaşmasına töhfə verəcək.

Böyük bir hərbi və diplomatik güc kimi Türkiyənin Rusiyanın eskalasiyasının qarşısını almaq üçün alətləri var (bunu Liviya və Suriyada Rusiyanı geri itələmək və ya cilovlamaq qabiliyyəti sübut edir) və özünü müharibədən çıxış yolu təklif edə biləcək bir ölkə kimi ortaya qoya bilər.
Son otuz ay ərzində Ankara Ukraynaya hərbi dəstək verib, həm Rusiya, həm də Ukrayna ilə ticarət əməliyyatları aparıb, danışıqlara başlayıb, Qara dənizdə dəniz nəqliyyatını məhdudlaşdırıb və müttəfiqlərini münaqişənin miqyasını genişləndirə biləcək tədbirlər görməyə qarşı xəbərdarlıq edib. Türklər müharibənin qarşısını almaqda, gərginliyi azaltmaqda və tez bir zamanda bitməkdə maraqlıdırlar.

Qara dəniz təhlükəsizliyi ilə bağlı vizyonunda Türkiyə Rusiya, bölgədəki NATO ölkələri və Qara dənizdəki və ya onun yaxınlığındakı NATO üzvü olmayan türk müttəfiqləri arasında üçtərəfli balanslaşdırma aktına rəhbərlik edir. Ankara həm birbaşa (Ukrayna və Azərbaycanla təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı artırmaqla), həm də dolayı yolla (Bolqarıstan və Rumıniya ilə koordinasiya yolu ilə NATO-nun cənub-şərqini gücləndirməklə), eləcə də Moskva ilə ticarət və diplomatik əlaqələri saxlamaqla Rusiyaya qarşı çəkindiriciliyini gücləndirməklə, gərginliyi cilovlamağa çalışır.

"Bütün müharibələr dramatik məğlubiyyət və ya qələbə ilə bitmir: bəziləri strateji dalana dirəndikdən sonra sönür və ya hərəkətsiz fazaya keçir. Təcavüzkar və müdafiə olunan tərəf qarşıdakı illərdə bir-birini məhv edərsə, bu, Rusiya, Ukrayna, region və Qərb üçün ən pis variant ola bilər və bu, türkləri optimal strateji mövqedə qoyacaq, nizamlanmaya və münaqişənin təkrarlanmasının qarşısını almağa zəmanət verəcək”, - materialda deyilir.

Türkiyə üçbucağı

Türkiyə Qara dəniz regionunun gələcəyi ilə bağlı ABŞ-ın maraqlarına cavab verən plan hazırlaya bilər, bu da üçbucaqlı balanslaşdırma və sülh danışıqlarında güzəştə getmək istəyidir. Vaşinqton Ukraynadakı müharibəyə görə Rusiyaya xərclər qoymağa, gərginliyin və ya yeni müharibələrin qarşısını almağa çalışıb. ABŞ-ın Qara dəniz strategiyası iqtisadi artımı stimullaşdırmaq və Rusiyanın təsirini azaltmaq üçün sahilyanı tərəfdaşlar arasında əməkdaşlığı vurğulayır.

Rusiyanın Ukraynada müharibəsi bitənə qədər Qara dənizdə sabitlik və bütövlükdə Avropa üçün təhlükəsizlik ola bilməz. Bununla belə, Rusiyanın onun davam etməsinə kömək edən resursları var və indi cüzi də olsa, tükənmə səviyyəsini qoruyur. Təəssüf ki, iqtisadi təcrid və cəza strategiyaları Moskvanın planlarını birmənalı şəkildə dəyişməyib və Qərb eskalasiya qorxusundan Ukraynaya əlavə dəstək verməkdən çəkinir. Alternativ - müharibənin qeyri-müəyyən davamıdır.

Amma müharibənin gələcəyi ilə bağlı müzakirələr hərbi əməliyyatların dayandırılmasından sonra Rusiyanın regionda hansı rol oynayacağı ilə başlamalıdır. Türkiyə və onun sülhməramlı yanaşması burada özünəməxsus dəyərə malikdir: o, Rusiyanın regional fateh olmayacağını aydınlaşdırmaq üçün kifayət qədər sərt gücü birləşdirir, lakin əlaqələri gücləndirmək üçün kifayət qədər qapıları açıq qoyur ki, Kremlin müharibəni bitirmək üçün səbəbləri olsun.

"Avropa və NATO-nun təhlükəsizliyi, Ukraynadakı münaqişəyə son qoyulması və Qara dənizin sabitləşdirilməsi nəzəriyyələri hərtərəfli nəzərdən keçirilməlidir və Türkiyənin üçbucaqlı yanaşması həm rusların nəyi udmağa hazır ola biləcəyini, həm də Ukraynanın hazır olduğu halda Qərbin nəyi qəbul edə biləcəyini nəzərə alır”, - materialda deyilir.

Rusiyanın işğalçı müharibəsinin cəzasız başa çatdırılması ilə bağlı mənəvi kompromis çirkin ola bilər və ukraynalılar öz vətənlərini necə müdafiə edəcəkləri ilə bağlı son söz sahibidirlər. Bununla belə, ukraynalılar illərlə davam edən müharibə, məğlubiyyət və güzəştlərin xoşagəlməz ehtimalını nəzərdən keçirirlər. Atlantika Şurası yazır ki, Türkiyənin üç istiqamətli strategiyası Ukraynanın tam məğlubiyyət şansını azaltmağa kömək etdi və davamlı hərbi dəstəyin növbəti ABŞ administrasiyası üçün daha davamlı olmasını təmin edə bilər.

"Kökə və kötək"

Ankara müharibəni bitirmək üçün Türkiyənin vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqların bərpasına səy göstərsə də, ölkə Ukraynanın müdafiəsini gücləndirməyə də kömək edir ki, buna son misal olaraq Türkiyə müdafiə sənayesi tərəfindən dəstəklənən yeni birgə artilleriya sursatları istehsal xətləri göstərilir. Türkiyənin strategiyası qəbul edir ki, münaqişəyə son qoymaq üçün "həm kökə, həm də kötək” lazım olacaq, birincidən istifadə olunmasa, ikincinin əhəmiyyəti yoxdur.

Türkiyənin Ukraynanın müdafiəsinə verdiyi dəstək, Qərbin silah və pul tədarükündən həcmcə az olmasına baxmayaraq, son dərəcə vacib idi. Bu müharibədə Türkiyənin pilotsuz təyyarələri, atıcı silahları, döyüş sursatı, zirehli texnikası, təlimi və digər hərbi dəstəyin rolu olub. Türkiyə və Ukrayna arasında müdafiə sahəsində əməkdaşlıq Qərbin yardımının azalmasına qarşı təminatdır və onlarla birgə layihələr Türkiyə və Ukrayna müdafiə sektorları arasında unikal simbiozu qeyd edir.

Vaşinqton Ankaranı təşviq etməlidir

Uzunmüddətli təhlükəsizliyi üçün Ukrayna, ehtimal ki, ABŞ-ın davamlı kütləvi dəstəyindən, Rusiyanın dağılmasından və ya NATO üzvlüyündən daha çox, Türkiyə ilə döyüşlərdə sınaqdan keçirilmiş, güclü tərəfdaşlığın müddətinə arxalana bilər. Bu arada, Ankaranın Ukraynaya göstərdiyi sarsılmaz dəstək son on ildə dəyişməz qalıb.

Atlantik Şura deyir ki, Vaşinqton Türkiyəni Ukraynanın müdafiəsini gücləndirmək yanaşmasında təşviq etməlidir, eyni zamanda Rusiyaya danışıqlar aparmaq üçün təzyiq göstərməlidir. Vaşinqton, Avropalı NATO üzvləri və Ankara arasında müharibə mövzusunda uğurlu tərəfdaşlıq əhəmiyyətli dərəcədə yüksək səviyyədə məsləhətləşmələr və Türkiyənin narahatlığının tanınmasını tələb edir. Bu cür məsləhətləşmələr Ukrayna üçün türk pilotsuz təyyarələrinin Avropa tərəfindən maliyyələşdirilməsi və Ukrayna üçün ABŞ-Türkiyə birgə artilleriya sursatlarının istehsalı kimi layihələrə təkan verə bilər.

Digər tərəfdən, türk firmalarının Ukraynaya dəstək məqsədi daşıyan Aİ tərəfindən maliyyələşdirilən müdafiə layihələrindən kənarda qalması tərəfdaşlıqdan əziyyət çəkir. Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələri regional sabitlik üçün güclü bir vasitədir və NATO müttəfiqləri Rumıniya və Bolqarıstanla Qara dənizin minalardan təmizlənməsi üzrə son əməkdaşlıq onu göstərir ki, Alyans Rusiyanı birbaşa təhdid edən dramatik eskalasiya olmadan öz mövcudluğunu və çəkindiriciliyini gücləndirmək yollarını tapa bilər.

"Amerikalı və avropalı tərəfdaşlar strateji məsləhətləşmələri gücləndirməli, Qara dəniz regionunda gələcək təhlükəsizlik arxitekturasında Türkiyənin rolu haqqında ümumi anlayışı inkişaf etdirməli və müdafiə sənayesi və hərbi əməliyyat layihələri vasitəsilə onun qaynaqlanmasına kömək etməlidir. Sülh, çəkindirmə və regional sabitlik perspektivləri – bu, baş verərsə, böyük fayda verəcəkdir", - deyə Atlantik Şura təhlilini yekunlaşdırır.

Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan III Dünya Müharibəsi təhlükəsini açıqlamışdı. Bununla belə, o ümid edir ki, Ukrayna və Rusiya tezliklə sülh razılaşmasına nail ola bilərlər.

Həmçinin Vladimir Putinlə görüşü zamanı Türkiyə lideri vurğulayıb ki, onun dövləti atəşkəs razılaşması üçün zəmin yaratmağa və sonra Kiyevlə Moskva arasında sülhə nail olmağa qadirdir.

"O, hər iki tərəfi qane edəcək ədalətli nizamlanmanın mümkünlüyünə inandığını ifadə edib”, - deyə "Anadolu” agentliyi Ərdoğandan sitat gətirir.