Norveç, İrlandiya və İspaniya Fələstin dövlətinin tanınmasını tarixi bir addım olaraq qəbul edir

AP: Norveç, İrlandiya və İspaniya çərşənbə günü İsrailin qınaqına və fələstinlilərin sevincinə səbəb olan tarixi bir addımla Fələstin dövlətini tanıyacaqlarını bildiriblər. İsrail dərhal Norveç və İrlandiyadakı səfirlərini geri çağırıb.

Rəsmi tanınma mayın 28-də olacaq. Bu inkişaf Fələstinin çoxdankı istəklərini yerinə yetirmək üçün bir addımdır və İsrailin hücumundan sonra Qəzza zolağında mülki əhalinin sayına və humanitar böhrana görə beynəlxalq qəzəb fonunda baş verir.

Bu arada Yerusəlimdə ifrat sağçı hökumət naziri yəhudilər və müsəlmanlar üçün müqəddəs olan ən qaynar nöqtələrdən birinə təxribat xarakterli səfər edib. Milli təhlükəsizlik naziri İtamar Ben-Qvirin yəhudilərin Məbəd dağı adlandırdıqları Əl-Əqsa məscidinin yerinə səfəri bütün bölgədə gərginliyin artmasına səbəb ola bilər.

Norveç Fələstin dövlətini tanımaq qərarını ilk elan edib və Baş nazir Jonas Gahr Støre “Yaxın Şərqdə tanınmadan sülh ola bilməz” deyib.

“Norveç Fələstin dövlətini tanımaqla ərəb sülh planını dəstəkləyir” deyib və əlavə edib ki, Skandinaviya ölkəsi “Fələstinə bütün hüquq və öhdəlikləri olan müstəqil bir dövlət kimi baxacaq”.

Son həftələrdə bir sıra Avropa İttifaqı ölkələri regionda davamlı sülh üçün iki dövlətli həllin vacib olduğunu iddia edərək, bu tanınmağı planlaşdırdıqlarını bildiriblər. Qərar Fələstin dövlətinin digər Aİ ölkələri tərəfindən tanınmasına təkan verə bilər və İsrailin təcridini dərinləşdirərək Birləşmiş Millətlər Təşkilatında əlavə addımlar atmağa təkan verə bilər.

Aİ üzvü olmayan, lakin onun addımlarını izləyən Norveç İsrail və fələstinlilər arasında iki dövlətli həllin güclü tərəfdarı olub.

“Terror HƏMAS və iki dövlət həllini və İsrail dövlətini dəstəkləməyən silahlı qruplar tərəfindən həyata keçirilib”, – Norveç hökumətinin başçısı bildirib. “Fələstinin müstəqil dövlət qurmaq hüququ var”

Oktyabrın 7-də HƏMAS-ın rəhbərlik etdiyi yaraqlıların İsrailə misli görünməmiş hücumundan sonra İsrail qüvvələri may ayında Qəzza zolağının şimal və cənub kənarlarına hücumlara başladı və bu, yüz minlərlə insanın yeni mühacirətinə səbəb oldu və humanitar yardım axınını kəskin şəkildə məhdudlaşdırdı.

Çərşənbə günü edilən bəyanatlar 1993-cü ildə ilk Oslo sazişinin imzalanmasından 30 ildən çox sonraya təsadüf edir. Norveç hökuməti o vaxtdan bəri “fələstinlilər iki dövlətə doğru mühüm addımlar atıblar” deyir.

Həmçinin, Dünya Bankının 2011-ci ildə Fələstin dövlətinin dövlət kimi fəaliyyət göstərməsi üçün əsas meyarlara cavab verdiyini müəyyən etdiyi və əhaliyə vacib xidmətlərin təmin edilməsi üçün milli qurumların yaradıldığı bildirilib.

“Qəzzada müharibə və İordan çayının qərb sahilində qeyri-qanuni məskunlaşmaların davam etdirilməsi Fələstində vəziyyətin onilliklər ərzində olduğundan daha mürəkkəb olduğunu ifadə etməkdə davam edir”, – bəyanatda deyilir.

İrlandiyanın Baş naziri Saymon Harris verdiyi açıqlamada, bu addımın İspaniya və Norveçlə razılaşdırıldığını və bunun “İrlandiya və Fələstin üçün tarixi və əhəmiyyətli bir gün” olduğunu deyib. Onun sözlərinə görə, bu, İsrail-Fələstin münaqişəsinin iki dövlətli həll yolu ilə həllinə kömək etmək üçün edilib.

Harris deyib ki, digər ölkələrin də “gələcək həftələrdə” Fələstin dövlətini tanımaq üçün Norveç, İspaniya və İrlandiyaya qoşulacağına inanır.

2018-ci ildən İspaniya sosialistlərinin lideri olan İspaniyanın baş naziri Pedro Sançes çərşənbə günü milli parlamentdə gözlənilən açıqlama ilə çıxış edib. O, Fələstinin tanınması, eləcə də Qəzzada mümkün atəşkəs üçün dəstək vermək üçün bütün Avropa və Yaxın Şərqə səyahət edib. Bir neçə dəfə bu addımı dəstəklədiyini bildirib.

“Biz bilirik ki, bu təşəbbüs Fələstində keçmişi və itirilmiş həyatları geri qaytarmayacaq, lakin inanırıq ki, bu, fələstinlilərə indiki və gələcəkləri üçün çox vacib olan iki şey verəcək: ləyaqət və ümid”, – Sançes deyib.

“Bu tanınma heç kimə qarşı deyil, İsrail xalqına qarşı yönəlməyib” deyən Sançes bunun İsraillə diplomatik gərginliyə səbəb ola biləcəyini etiraf edib. “Bu, sülh, ədalət və mənəvi ardıcıllığın lehinə bir hərəkətdir.”

“Mən həftələr və aylar ərzində regionun daxilində və xaricində liderlərlə danışdım və bir şey aydındır: Baş nazir (Benyamin) Netanyahunun Fələstində sülh layihəsi yoxdur, hətta HƏMAS terror qruplaşması ilə mübarizə qanuni olsa belə”- deyə İspaniya lideri bildirib.

Bu ayın əvvəlində İspaniyanın xarici işlər naziri Xose Albares bildirib ki, o, ABŞ dövlət katibi Antoni Blinkeni hökumətinin Fələstin dövlətini tanımaq niyyəti barədə məlumatlandırıb.

Avropa Şurasının Xarici Əlaqələr üzrə baş elmi işçisi Hugh Lovatt deyib: “Tanınma Fələstinin öz müqəddəratını təyin etməsinə aparan həyati siyasi yola doğru ciddi addımdır”.

Lakin bunun effekt verməsi üçün o, “İsrailin ilhaqına və Fələstin ərazisinin məskunlaşmasına qarşı çıxmaq üçün nəzərəçarpacaq addımlarla, məsələn, ərzaq və maliyyə xidmətlərinin alınmasına qadağa qoyulması” ilə müşayiət olunmalıdır.

İsrailin xarici işlər naziri İsrael Kats İsrailin İrlandiya və Norveçdəki səfirlərinə dərhal İsrailə qayıtmağı əmr edib. O, İspaniyanın bəyanatından əvvəl danışıb.

Kats deyib ki, “İrlandiya və Norveç bu gün fələstinlilərə və dünyaya mesaj göndərmək niyyətindədir: terror nəticə verir”.

Onun sözlərinə görə, tanınma Qəzzada saxlanılan israilli girovların qaytarılması səylərinə mane ola bilər və “HƏMAS və İran cihadçılarını təşviq etməklə” atəşkəs ehtimalını azalda bilər. O, həmçinin İsrailin İspaniyadakı səfirini geri çağıracağı ilə hədələyib.

İsrailin Oslodakı səfirini geri çağırma qərarı ilə bağlı Qar Stere deyib: “Biz bunu nəzərə alacağıq. Bu, bizim çoxlu fikir ayrılıqlarımız olan bir hökumətdir. Razılaşdığımız şey oktyabrın 7-də HƏMAS-ın qəddar hücumunu pisləməkdir”.

Norveçin açıqlamasından sonra çıxış edən Fələstin prezidenti Mahmud Abbas bu addımı alqışlayıb və digər ölkələri də nümunə götürməyə çağırıb.

Rəsmi “Wafa” xəbər agentliyi tərəfindən dərc edilən bəyanatda Abbas Norveçin qərarının Fələstin xalqının “öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu” təmin edəcəyini və İsraillə iki dövlətli həllə nail olmaq səylərini dəstəkləyəcəyini bildirib.

Artıq 140-a yaxın ölkə Fələstin dövlətini tanıyıb – Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üzvlərinin üçdə ikisindən çoxu, lakin böyük Qərb dövlətlərinin heç biri bunu etməyib. Bu addım qitənin ağır çəkisi olan Fransa və Almaniyaya öz mövqelərini yenidən nəzərdən keçirmək üçün əlavə təzyiq göstərə bilər.

Birləşmiş Ştatlar və Britaniya, digərləri ilə yanaşı, Yaxın Şərqin ən həlledilməz münaqişəsinin həlli kimi İsraillə çiyin-çiyinə yaşayan müstəqil Fələstin dövləti ideyasını dəstəkləyiblər. Lakin onlar Fələstinin müstəqilliyinin danışıqlar yolu ilə əldə edilməli olduğunu təkid edirlər.

Ərəb Liqasının rəhbəri üç Avropa ölkəsinin atdığı addımı “cəsarətli addım” adlandırıb.

Ərəb Liqasının baş katibi Əhməd Əbul-Qeyt sosial media hesabında yazıb: “Mən üç ölkəni bu münaqişədə tarixin doğru tərəfinə qoyan bu addıma görə alqışlayıram və təşəkkür edirəm”.

Türkiyə də bu qərarı alqışlayaraq, bunu “Fələstinlilərin qəsb edilmiş hüquqlarının” bərpası istiqamətində mühüm addım adlandırıb.

Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi də bu addımın “Fələstinin beynəlxalq aləmdə layiq olduğu statusu qazanmasına” kömək edəcəyini bildirib.(Turan)